RSJ schorst degradatiebeslissing – onmiddellijke terugplaatsing naar plusprogramma

Een cliënt die werd teruggezet naar het basisprogramma vanwege vermeend gebrek aan medewerking, kreeg onlangs gelijk van de RSJ: de degradatiebeslissing was onvoldoende gemotiveerd. De RSJ schorste de beslissing, waardoor de man direct moest worden teruggeplaatst in het plusprogramma. Hoe werkt dit precies?

In het Nederlandse gevangeniswezen wordt van gedetineerden verwacht dat zij zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun detentie en re-integratie. Dit uitgangspunt ligt aan de basis van het promoveren-degraderen-systeem: een dynamisch regime waarbij gedetineerden kunnen worden gepromoveerd naar een plusprogramma met meer vrijheden wanneer zij structureel gemotiveerd zijn en actief werken aan hun re-integratiedoelen. Tegelijkertijd geldt dat bij onvoldoende inzet of ongewenst gedrag de directeur kan beslissen tot een degradatie naar het basisprogramma.

Uit de toelichting bij de Regeling selectie, plaatsing en overplaatsing van gedetineerden (Stcrt. 2020, nr. 49131) blijkt dat een gedetineerde alleen in het plusprogramma mag blijven als hij laat zien dat hij gemotiveerd is en zich blijvend inzet voor zijn re-integratie. Zijn gedrag speelt daarbij dus een grote rol. Toch betekent dit niet dat de directeur zomaar tot degradatie mag overgaan. De directeur moet goed onderbouwen waarom iemand wordt teruggezet naar het basisprogramma. Daarbij moet niet alleen naar het gedrag gekeken worden, maar ook naar de persoonlijke situatie van de gedetineerde én moet duidelijk worden afgewogen waarom degradatie in dat geval passend is.

Tegen een degradatiebeslissing kan beklag worden ingediend bij de Commissie van Toezicht. In spoedeisende gevallen kan bovendien aan de voorzitter van de RSJ worden verzocht om de uitvoering van de beslissing tijdelijk te schorsen. De voorzitter verricht in zo’n schorsingsprocedure slechts een voorlopige toetsing – een inhoudelijke beoordeling van de zaak volgt pas bij de behandeling van het beklag. Alleen als de beslissing op het eerste gezicht in strijd lijkt met de wet, of zodanig onredelijk of onbillijk is, kan worden besloten tot opschorting.

Hoewel het – gelet op het summiere karakter van de procedure – zeldzaam is dat een schorsingsverzoek wordt toegewezen, heeft de voorzitter van de RSJ in een recente zaak waarin een cliënt werd gedegradeerd vanwege vermeend gebrek aan medewerking aan zijn re-integratietraject, geoordeeld dat de beslissing onvoldoende was gemotiveerd en de uitvoering ervan met onmiddellijke ingang geschorst. Daarmee moest cliënt direct worden teruggeplaatst in het plusprogramma.

In deze zaak had de directeur als reden voor degradatie opgegeven dat cliënt weigerde mee te werken aan onderdelen van zijn detentie- en re-integratieplan. Volgens vaste rechtspraak van de RSJ kan een dergelijke houding niet automatisch tot degradatie leiden. Het gedrag moet worden geplaatst in de context van het individuele geval, en de directeur moet daarbij een kenbare en deugdelijke belangenafweging maken.

De RSJ stelde vast dat in de bestreden beslissing enkel het gedrag was benoemd, zonder verdere toelichting of concrete motivering. Ook was niet uitgelegd wat van de gedetineerde werd verwacht om alsnog ‘gewenst gedrag’ te vertonen. Volgens de voorzitter bood dit onvoldoende grondslag voor degradatie, waarop het verzoek tot schorsing werd toegewezen.

Deze uitspraak laat zien dat het loont om beslissingen kritisch te laten toetsen en dat gedetineerden niet zomaar zonder goede onderbouwing mogen worden teruggeplaatst naar het basisprogramma.

Uitspraak

Juridische hulp nodig bij degradatiebeslissing in detentie?

Heeft u of een naaste te maken met een degradatiebeslissing in detentie? Overweegt u om hiertegen* beklag of een schorsingsverzoek in te dienen? Wij hebben ruime ervaring met deze procedures bij de beklagcommissie en de RSJ. Neem gerust contact met ons op voor juridische bijstand.

*Voor deze procedure wordt – afhankelijk van uw inkomen – gesubsidieerde rechtsbijstand verleend door de Raad voor Rechtsbijstand (toevoeging).