Een andere stroming in de bluswaterrechtspraak

Op 1 december 2023 deed de Rechtbank Noord-Nederland een interessante uitspraak over risicoaansprakelijkheid in het handhavend bestuursrecht. De conclusie die uit deze uitspraak volgt is dat risicoaansprakelijkheid in het bestuursrecht niet zonder meer is toegestaan.

Wat was er aan de hand?

Eiseres is een onderneming die kunststof pallets verkoopt. In het pand van eiseres is een brand ontstaan. Daarmee is het ongeval nog niet klaar: door het blussen van de brand is vervuild bluswater in het omliggende oppervlaktewater terechtgekomen. Het waterschap, de verweerder in deze zaak, is overgegaan tot het toepassen van zeer spoedeisende bestuursdwang: een watergang die verontreinigd is door de brand moet gesaneerd worden. Verweerder wil de kosten van die sanering verhalen bij eiseres.

De fout zou immers aan de zijde van eiseres liggen, nu er een overtreding van de Waterwet is. Die overtreding zou bestaan uit het brengen van stoffen in een oppervlaktewaterlichaam zonder vergunning en daarnaast is de zorgplicht ten behoeve van het oppervlaktewaterlichaam geschonden.

Bluswaterrechtspraak

Niet in geschil is dat eiseres geen verwijt kan worden gemaakt aan het ontstaan van de brand. Toch zijn de kosten voor haar. Vreemd? Op grond van de jurisprudentie van de Afdeling werd in situaties als deze een risicoaansprakelijkheid aangenomen voor degene wiens pand door de brandweer geblust werd. Dit staat bekend als de zogeheten bluswaterrechtspraak. Bijzonder is dat in deze uitspraak de rechter een andere weg in slaat.

Overtredersbegrip

De rechtbank is van oordeel dat eiseres niet als overtreder kan worden aangemerkt. De rechtbank sluit zich aan bij de conclusie van Advocaat-Generaal Wattel dat zowel voor de bestuurlijke boete als voor herstelsancties zo veel mogelijk moet worden aangesloten bij de strafrechtelijke criteria voor functioneel daderschap.

De rechtbank overweegt dat hoewel de brandweer in deze ook werkzaam is geweest ten behoeve van de rechtspersoon, het blussen geen deel uitmaakt van de normale bedrijfsuitoefening van eiseres en het blussen geen rol speelt in de taakuitoefening van het bedrijf. Evenmin kon eiseres beschikken over het blussen van de brand.

Conclusie

De rechtbank maakt korte metten met de risicoaansprakelijkheid die centraal staat in deze uitspraak. Dit is een logisch gevolg van de nieuwe invulling van het overtredersbegrip: de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State heeft recentelijk geoordeeld dat voor een eigen overtredersbegrip in het handhavend bestuursrecht geen plaats meer is. De rechtspraak moet aansluiten bij het strafrechtelijke overtredersbegrip.

Deze nieuwe invulling in het (herstellende én bestraffende) bestuursrecht biedt soelaas voor wie de bluswaterrechtspraak slecht uitpakte, bijvoorbeeld voor ondernemingen waar een (brand)ongeval plaatsvond.

Interessant is de vraag in welke gevallen deze nieuwe rechtspraak overeenkomstig zal gelden. Zo geldt bijvoorbeeld uit de ‘vuilniszakkenrechtspraak’ dat indien in een vuilniszak iemands gegevens worden gevonden, diegene geacht wordt eigenaar van de vuilniszak te zijn. Zo wordt milieuvervuiling in beginsel aan diegene toegerekend. De nuance die gemaakt moet worden is dat in het laatste geval het strikt genomen niet gaat over functioneel daderschap.

Tot slot kan deze uitspraak relevant zijn voor vastgoedeigenaren. Wanneer een pand strijdig wordt gebruikt door de huurder, wordt dit toegerekend aan de verhuurder. Verhuurder dient hard te maken dat hij niet wist dat het pand strijdig werd gebruikt. Mogelijk kan met verschuiving van de bluswaterrechtspraak ook voor de risicoaansprakelijkheid van de verhuurder een nieuwe, soepelere lijn ontstaan.

Hoe dan ook is het boeiend om deze rechtspraak in de gaten te houden: mogelijk zullen vergelijkbare uitspraken volgen voor andere soorten bestuursrechtelijke risicoaansprakelijkheden.

Wordt u zelf geconfronteerd met bestuursrechtelijke handhaving, of wilt u advies om potentiële handhaving te voorkomen? Neem dan contact met ons op.